โจทย์ปัญหาเกี่ยวกับค่าสูงสุดหรือค่าต่ำสุด
การหาค่าสูงสุดและค่าต่ำสุดสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในการแก้ปัญหาได้อย่างหลากหลาย สิ่งสำคัญคือต้องพิจารณาเงื่อนไขของปัญหาให้ถูกต้อง หลักการทั่วๆ ไปในการแก้โจทย์ปัญหาเกี่ยวกับค่าสูงสุดและค่าต่ำสุดมีดังนี้
- ทำความเข้าใจกับปัญหาอย่างละเอียดถี่ถ้วน เพื่อให้ทราบแน่นอนว่าต้องการหาค่าสูงสุดหรือค่าต่ำสุด และกำหนดสิ่งที่ต้องการหาด้วยตัวแปร y และกำหนด x แทนสิ่งที่กำหนดค่าของ y
- เขียนสมการแสดงความสัมพันธ์ของ y และ x ในรูป y=f(x)
- ดำเนินการตามขั้นตอนการหาค่าสูงสุดสัมพัทธ์และค่าต่ำสุดสัมพัทธ์
ตัวอย่างโจทย์ปัญหาเกี่ยวกับค่าสูงสุดหรือค่าต่ำสุด
ตัวอย่างที่ 1
ต้องการนำรั้วที่มีความยาว 1,000 เมตร มาล้อมรอบพื้นที่ให้เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีด้านหนึ่งอยู่ติดกับแม่น้ำซึ่งไม่ต้องล้อมรั้ว จงหาความกว้างและความยาวของบริเวณที่สามารถล้อมรั้วแล้วได้พื้นที่มากที่สุด และพื้นที่มีค่าเป็นเท่าใด
จากโจทย์ เราสามารถวาดแผนผังพื้นที่ได้ดังนี้
สิ่งที่ต้องการคือพื้นที่ จึงกำหนดด้วย y แล้วให้ความกว้างของพื้นที่เป็น x (จะง่ายกว่าการให้ความยาวของพื้นที่เป็น x) จะได้ความยาวของพื้นที่เป็น 1,000−2x
สร้างความสัมพันธ์ระหว่าง x กับ y
พื้นที่รูปสี่เหลี่ยม=ความกว้าง×ความยาวy=x(1,000−2x)y=1,000x−2x2
เมื่อได้ความสัมพันธ์ในรูปของ y=f(x) เราจึงสามารถดำเนินการตามขั้นตอนการหาค่าสูงสุดสัมพัทธ์หรือค่าต่ำสุดสัมพัทธ์ได้
จาก y=1,000x−2x2
จะได้ y′=1,000−4x
ให้ c เป็นค่าวิกฤต จะได้ว่า f′(c)=0
1,000−4c=01,000=4c250=c
ตรวจสอบค่าที่ได้
y″=−4<0 แสดงว่า c=250 ให้ค่าสูงสุดสัมพัทธ์
ดังนั้น จะได้ค่าสูงสุดสัมพัทธ์คือ
y=x(1,000−2x)=250(1,000−2(250))=250(500)=125,000
ความกว้างของพื้นที่เป็น 250 เมตร ความยาวของพื้นที่เป็น 500 เมตร
พื้นที่ที่ได้เป็น 125,000 ตารางเมตร
ตัวอย่างที่ 2
กระดาษแข็งรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสยาวด้านละ 20 เซนติเมตร ต้องการตัดมุมทั้งสี่ออกเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสแล้วพับเป็นกล่องแบบไม่มีฝา จะต้องตัดกระดาษออกเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสยาวด้านละกี่เซนติเมตรเพื่อให้กล่องที่ได้มีความจุมากที่สุด และความจุดังกล่าวเท่ากับเท่าใด
จากโจทย์ สามารถวาดรูปประกอบได้ดังนี้
สมมุติตัดกระดาษออกเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสความยาวด้านละ x เซนติเมตร จะได้กระดาษส่วนที่เหลือยาวด้านละ 20−2x เมื่อพับตามรอยเส้นประจะได้กล่องที่มีความจุ เขียนแทนด้วย y ดังนี้
ความจุ=ความกว้าง×ความยาว×ความสูงy=(20−2x)(20−2x)(x)=4x3−80x2+400x
จาก y=4x3−80x2+400x
จะได้ y′=12x2−160x+400
ให้ c เป็นค่าวิกฤต ดังนั้น f′(c)=0
12c2−160c+400=03c2−40c+100=0(3c−10)(c−10)=0c=103,10
ตรวจสอบค่าที่ได้
f″(x)=24x−160
f″(103)=24(103)−160=−80<0
f″(10)=24(10)−160=80>0
ดังนั้น c=103 ให้ค่าสูงสุดสัมพัทธ์ และ c=10 ให้ค่าต่ำสุดสัมพัทธ์
ต้องการให้ความจุมากที่สุด ดังนั้น เลือก x=103
จะได้ y=[20−2(103)][20−2(103)](103)=16,00027
ต้องตัดกระดาษออกเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสที่ยาวด้านละ 103 เซนติเมตร
จะได้กล่องไม่มีฝาที่มีความจุ 16,00027 ลูกบาศก์เซนติเมตร
ตัวอย่างที่ 3
พ่อค้าคนหนึ่งทราบว่าถ้าเขาตั้งราคาสินค้าอย่างหนึ่งชิ้นละ 20 บาท ในหนึ่งสัปดาห์เขาจะขายได้ 1,000 ชิ้น ถ้าเขาลดราคาลงชิ้นละ 1 บาท เขาจะขายสินค้าได้เพิ่มขึ้น 100 ชิ้นต่อสัปดาห์ ถ้าเขาลดราคาสินค้าลงชิ้นละ 2 บาท เขาจะขายสินค้าได้เพิ่ม 200 ชิ้นต่อสัปดาห์ เป็นเช่นนี้ไปเรื่อยๆ จงหาว่า เขาควรตั้งราคาสินค้าเท่าใดจึงจะได้เงินจากการขายมากที่สุด และรายได้เป็นเท่าไร
สมมุติให้ เขาลดราคาสินค้าลงชิ้นละ x บาท จะได้ราคาสินค้าชิ้นละ 20−x บาท
ถ้าเขาลดราคาสินค้าชิ้นละ x บาท จะขายสินค้าได้ 1,000+100x ชิ้น
ให้ y แทนรายได้จากการขายสินค้า นั่นคือ
y=ราคาสินค้า×จำนวนชิ้น=(20−x)(1,000+100x)=20,000+1,000x−100x2
จาก y=20,000+1,000x−100x2
จะได้ y′=1,000−200x
ให้ c เป็นค่าวิกฤต ดังนั้น f′(c)=0
1,000−200c=01,000=200c5=c
ตรวจสอบค่าที่ได้
f″(x)=−200
f″(5)=−200<0 แสดงว่า 5 ให้ค่าสูงสุดสัมพัทธ์
ดังนั้น f(5)=(20−5)(1,000+100(5))=(15)(1,500)=22,500
เขาต้องตั้งราคาสินค้าชิ้นละ 15 บาท จึงจะมีรายได้มากที่สุด และรายได้เท่ากับ 22,500 บาท
ในกรณีที่เราหาค่าวิกฤตได้เพียงค่าเดียว อาจไม่จำเป็นต้องตรวจสอบค่าวิกฤตว่าจะให้ค่าสูงสุดสัมพัทธ์หรือค่าต่ำสุดสัมพัทธ์ก็ได้